WFOŚiGW w Gdańsku: Sekretne życie plaży

Większość szwedzkiego czy fińskiego wybrzeża Bałtyku to skały, głazy i kamienie. Plaż piaszczystych trzeba tam długo szukać, ponieważ są małe i schowane między skałami, z tego powodu noszą nazwę kieszonkowych.  Unikatowe ekosystemy plaż piaszczystych w województwie pomorskim stanowią przedmiot ochrony projektów objętych dofinansowaniem ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku. Fundusz nie tylko wspiera ochronę wrażliwych ekosystemów plażowych, ale również działania edukacyjne poszerzające wiedzę dzieci, młodzieży oraz dorosłych z zakresu funkcjonowania plaż piaszczystych.  Łatwiej chronić nam przyrodę, którą znamy, dlatego warto poznać sekretne życie plaż.

Krajobraz nadmorski polskiego wybrzeża Bałtyku jest zróżnicowany. Wyróżniamy dwa podstawowe typy wybrzeża: wysokie, jak na przykład klify w okolicach Orłowa, Wolina, czy Jastrzębiej Góry oraz niskie, do których zaliczamy plaże oraz obszary zalewowe spotykane między innymi w Ujściu Redy, w okolicach Władysławowa i na Mierzei Wiślanej. Szczególną cechą polskiej linii brzegowej są piaszczyste plaże. Szacuje się, że na Ziemi tylko niespełna 30% wybrzeży stanowią plaże pokryte piaskiem.

Plaże naszego wybrzeża

Plaża to strefa pomiędzy linią wody a  pasmem wydm. Na naszym wybrzeżu plaże ciągną się niemal nieprzerwanie przez 500 km, a ich szerokość waha się od kilku do 100 metrów. Zajmują łącznie około 20 km2, czyli nieco więcej niż powierzchnia Malborka i niewiele mniej od powierzchni Tczewa. Plaże są jednym z najintensywniej używanych i najmniej poznanych ekosystemów naszego kraju.

Z czego składa się plaża?

Piaszczyste plaże składają się głównie z ziarenek kwarcu. Oszacowano, że na wszystkich plażach świata znajduje się ich 100 000 biliardów (1 biliard to 1 000 000 000 000 000)! Oprócz piasku są one tworzone również z mułu, muszli i kamieni. Otoczaki znajdujące się na bałtyckim brzegu zostały przywleczone przez lodowiec wycofujący się 12 tysięcy lat temu z Półwyspu Skandynawskiego. To ten sam lodowiec, z którego powstało Morze Bałtyckie. Ciemne smugi na piasku zawdzięczają swój kolor minerałom – magnetytowi, ilmenitowi, rutylowi, monacytowi, czasem granatom i cyrkonom. Na styku wody i lądu tworzy się kidzina, złożona z organicznych szczątków wyrzuconych przez fale na brzeg morza, np. wodorostów, martwych ryb, meduz, muszelek, a także bursztynu oraz szczątków roślin i bezkręgowców pochodzących z lądu. Co ciekawe, usuwamy kidzinę jako „śmieci” z użytkowanych rekreacyjnie plaż, a jest ona cennym siedliskiem chronionym w ramach sieci Natura 2000. Plaże budowane są nieregularnie, a ich ostateczny kształt i skład zależy od trzech czynników: wiatru, fal i wahań poziomu morza, dlatego też nie ma dwóch identycznych plaż.

Mikroświat między ziarnami piasku

W jednym kilogramie piasku może występować nawet do 1 grama bakterii, które rozkładając materię organiczną, uczestniczą w oczyszczaniu plaż, wspierają obieg pierwiastków i przepływ energii w plażowym ekosystemie. Równie ważną grupą organizmów są bezkręgowce, które ze względu na swoje niewielkie rozmiary żyją krótko, ale niezwykle intensywnie. Do tej grupy zaliczamy nicienie, brzuchorzęski, wrotki, małżoraczki, wirki, niesporczaki i roztocza. Organizmy te mają, bardzo szybką przemianę materii i błyskawicznie usuwają z piasku całe mnóstwo zanieczyszczeń organicznych, takich jak szczątki roślin i zwierząt pochodzących z lądu i wyrzucanych przez fale, a także śmieci pozostawionych przez ludzi. Jednak to nie ostatnia grupa organizmów, która swoją działalnością wspiera funkcjonowanie plaż. Na piaszczystych wybrzeżach, na całym świecie, występuje około kilkuset gatunków owadów, które w ciągu dnia szukają schronienia na wydmach, natomiast w nocy wyruszają na łowy. Na plaże przywabiane są resztkami obumarłej materii owady bezskrzydłe, pluskwiaki, chruściki, chrząszcze, błonkówki i muchówki. Niektóre owady przylatują w celu zdobycia pokarmu, inne zostają zdmuchnięte z okolicznych łąk, lasów i klifów; to przede wszystkim chrząszcze, np. biedronki.

Ptaki i ssaki

Plaża to także miejsce bytowania ptaków i ssaków, dla których brzegi mórz stanowią wyjątkowo bogate w pokarm i atrakcyjne środowisko. Ptaki żyjące nad brzegami mórz to mocno zróżnicowana grupa, wśród której są wybitni lotnicy (mewy i rybitwy), wytrwali piechurzy (biegusy), znakomici nurkowie (kormorany) i wytrawni myśliwi (rybołowy). Niektóre z ptaków w znacznym stopniu wiążą swoje życie z piaskami naszych wybrzeży, budując gniazda i wychowując młode. Do takich mieszkańców plaży zaliczamy np. sieweczki obrożne, które w piasku kopią mały dołek, do którego składają 3 lub 4 jaja. Lęgi mają miejsce od kwietnia do sierpnia, w czasie kiedy turyści i spacerowicze najchętniej odwiedzają plaże. W ostatnich dekadach znacznie rozbudowano infrastrukturę dla sportów wodnych oraz punkty gastronomiczne, bary i restauracje. Pojawiły się zjeżdżalnie, trampoliny i dmuchane zamki. Prawie każdy kawałek piasku jest zajęty przez leżaki, koce i parawany. Z tego powodu, coraz trudniej znaleźć ptakom spokojne miejsce do gniazdowania, żerowania i odpoczynku. Gniazda sieweczek zaczęły zanikać z naszych plaż. Obecnie można je spotkać w miejscach, gdzie nie docierają turyści – na nieudostępnionych miejscach w Słowińskim Parku Narodowym lub w rezerwacie Mewia Łacha, gdzie pilnowanie niewielkich fragmentów plaży pozwoliło na zwiększenie sukcesu rozrodczego gniazdujących tam ptaków oraz sprawiło, że na piaszczystych wyspach u ujścia Przekopu Wisły pojawiły się foki. W wodach Bałtyku występują trzy gatunki fok: szara, pospolita i obrączkowana. Zaskakujące, ale najrzadziej spotykaną jest ta nazywana pospolitą, natomiast najczęściej możemy spotkać szarą. Foki wychodzą na ląd, żeby odpocząć oraz wysuszyć sierść. Możliwe, że w lutym, bądź marcu na naszych plażach urodziła się niejedna foka… Kiedy spacerując po plaży zobaczymy fokę, zachwyćmy się niecodziennym widokiem z pewnej odległości, bez płoszenia i denerwowania zwierzęcia, ponieważ jak każdy z nas, tak i foka potrzebuje odpoczynku i spokoju.  Jeżeli okaże się, że zwierzę jest ranne lub chore, możemy zawiadomić Błękitny Patrol (telefon: 795 536 009), który udzieli stosownej pomocy.

Nocne życie plaż

Wbrew pozorom plaża nie zasypia na noc. W ciągu dnia piasek jest nagrzany słońcem, natomiast nocą przychodzi czas na zwierzęta, które wolą chłód i ciemność. Kiedy plaże opuszczają ludzie, na powierzchnię wychodzą zmieraczki i aktywnie poszukują jedzenia. Te niewielkich rozmiarów skorupiaki gustują także w celulozie, więc mogą również skosztować, papierków pozostawionych na plaży. Ze względu na prawie metrowe skoki, które wykonują nazywana się je pchłami morskimi, choć są spokrewnione z rakami, krabami, czy krewetkami. W przeciwieństwie do nich nie potrafią pływać, natomiast poruszają się, krocząc po piasku albo skacząc. Kiedyś zmieraczek był gatunkiem pospolitym, dziś jest go coraz mniej, po prostu nie lubią jak ktoś mu drepce i tupie nad głową.

Plażowicze i spacerowicze

Co roku polskie plaże odwiedza około 8 milionów osób. Dla porównania w Trójmieście, które ma około 415 km2, mieszka 750 tysięcy ludzi. Wraz z turystami i spacerowiczami na plażach pojawiają się w coraz większe ilości odpadów. Do najczęstszych i najbardziej uciążliwych należą odpady plastikowe (butelki po napojach, worki, torby, pozostawione zabawki). Z czasem te duże kawałki plastiku pod wpływem promieniowania UV, ścierania o piasek, czy też działania fal rozkładane są na maleńkie cząstki. Te, które mają średnice nie większą niż 5 mm, nazywane są mikroplastikiem. Jego niewielkie rozmiary powodują ogromne zagrożenie dla środowiska morskiego, gdyż trudno go zlokalizować i usunąć, a zwierzęta morskie bardzo często połykają drobiny, myląc je z pożywieniem. Wraz z chętnie spożywanymi przez nadmorskich bywalców i turystów rybami i owocami morza, konsumowany jest też mikroplastik, który może mieć negatywny wpływ na stan naszego zdrowia. Dlatego ważne jest, abyśmy pamiętali o zabieraniu odpadów z plaży, dbaniu o prawidłowe segregowanie opakowań, a najlepiej zrezygnowali z plastikowych rurek, torebek foliowych, butelek jednorazowych, natomiast na kawę chodzili z własnym kubkiem.

Plaża to nie tylko miejsce wypoczynku, ale również miejsce zamieszkania, żerowania i odpoczynku dużych i maleńkich stworzeń. Warto się nią podzielić i pamiętać o tym, że zanim urządzimy sobie miejsce do wypoczynku na piasku, dobrze jest rozejrzeć się uważnie, czy nie zakłócimy spokoju stałym mieszkańcom piaszczystych ekosystemów.

Plaża wraz z wydmami chroni ląd przed sztormami i podtopieniami, a zniszczona przez silne falowanie  potrafi odbudować się sama. Działania człowieka ingerują w naturalne procesy i zakłócają sieć powiązań pomiędzy piaskiem, wodą i żywymi organizmami. Korzystajmy z plaż, tak, aby je zachować i w krótkim czasie nie zniszczyć czegoś, co tworzyło się przez tysiące lat.