WFOŚiGW w Gdańsku: Bioróżnorodność. Dlaczego tak wiele od niej zależy?

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku realizuje kampanię informacyjno-edukacyjną „Poczuj klimat”. Jednym z ważnych tematów projektu jest troska o zachowanie bioróżnorodności. Więcej informacji na stronie: www.poczujklimat.pl

Różnorodność biologiczna jest podstawową cechą przyrody, która określa rozmaitość występujących ekosystemów, gatunków żywych organizmów i ich genów. Im bardziej zróżnicowane środowisko przyrodnicze, tym jest stabilniejsze, lepiej funkcjonuje i w następstwie jest odporne na zachodzące zmiany.

Nie znamy dokładnej liczby gatunków występujących na Ziemi. Według naukowców obecnie żyje ich ok. 8,7 (±1,3) mln. Niestety wiele z nich wymiera, zanim jeszcze zostaną odkryte, a wyginięcie każdego z nich jest stratą nieodwracalną!

Utrata różnorodności biologicznej jest największym zagrożeniem dla prawidłowego funkcjonowania życia na Ziemi.

Każdy gatunek ma swoje miejsce i pełni określoną funkcję w ekosystemie. Jeśli ginie, ekosystem staje się mniej stabilny. Organizmy żywe wzajemnie na siebie wpływają. Są ze sobą połączone między innymi zależnościami pokarmowymi, dzięki którym zachodzi obieg materii i przepływ energii w przyrodzie. Rośliny zielone przeprowadzają proces fotosyntezy: z wody i dwutlenku węgla, pod wpływem światła, powstają proste związki organiczne, dlatego nazywamy je producentami. Są też konsumenci: organizmy roślinożerne – konsumenci pierwszego rzędu, zwierzęta mięsożerne – konsumenci drugiego i trzeciego rzędu, a także organizmy, które rozkładają substancje organiczne – destruenci. Organizmy może łączyć konkurencja o światło, pokarm, przestrzeń do życia, wodę, sole mineralne lub partnera. Dwa gatunki mogą ściśle ze sobą koegzystować nie szkodząc sobie wzajemnie, z czego korzyści odnosi każda lub tylko jedna ze stron, albo jeden z nich może pasożytować na drugim – w tym wypadku jedna ze stron odnosi korzyści, a druga szkodę. Wszystkie organizmy, w procesie ewolucji przystosowały się do warunków, w których żyją. Zależności tworzą skomplikowaną sieć powiązań. Nigdy nie wiemy, czy „wyjęcie” jednego elementu z tej układanki nie zaburzy funkcjonowania systemu, który „metodą prób i błędów” tworzył się przez bardzo długi czas.

Powody spadku bioróżnorodności

Obecnie obserwuje się dramatyczny spadek bioróżnorodności. Utrata kolejnych gatunków, zmniejsza nasze szanse przetrwania.

Do najważniejszych czynników powodujących spadek bioróżnorodności, należą:

1. zanikanie siedlisk i korytarzy ekologicznych
2. napływ obcych gatunków inwazyjnych
3. zmiany klimatu
4. zanieczyszczenie środowiska
5. nadmierna eksploatacja zasobów żywych

Współcześnie wymiera od 5 000 do ok. 50 000 gatunków roślin i zwierząt rocznie. Jest to 100 – 1 000 razy więcej od naturalnego procesu wymierania bez wpływu cywilizacji ludzkiej. Musimy pamiętać, że giną gatunki duże i spektakularne, jak ryś, tygrys, żyrafa lub wymarły już nosorożec czarny, ale również te małe, niepozorne, których być może nie zdążyliśmy jeszcze odkryć i nazwać. Jak wynika z raportu WWF „Living Planet Report 2016”, w latach 1970-2012 liczebność populacji kręgowców zmniejszyła się o 58%! Wyniki analiz publikacji i przeprowadzonych badań z ostatnich 40 lat, które dotyczyły owadów są dramatyczne. Prognozuje się, że jeśli człowiek nie zaprzestanie degradacji środowiska, to w ciągu kilku następnych dekad może wyginąć nawet 40% wszystkich gatunków owadów. Człowiek zmieniając klimat i przekształcając środowisko naturalne zmienia przestrzeń do życia i rozmnażania innym organizmom, które często nie potrafią bytować w nowych warunkach.

W wyniku działalności człowieka: budowy dróg, linii kolejowych, regulacji rzek, nadmiernej wycinki lasów, wprowadzenia hodowli przemysłowej i intensywnie nawożonych wielkoobszarowych monokultur, siedliska, które dawniej stanowiły ogromne przestrzenie, zostały podzielone i oddalone od siebie barierami. Konsekwencją jest zubożenie puli genowej populacji, co może prowadzić do jej wyginięcia.

Aby zapobiec utracie bioróżnorodności podejmuje się działania w ramach czynnej ochrony, które mają powstrzymać niekorzystne zmiany. Jedne z nich polegają na przywróceniu siedliskom warunków umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów, wspomaganie naturalnych procesów, które zostały zakłócone lub odbudowę populacji. Pozostałe – zapewniają łączność pomiędzy podzielonymi fragmentami siedlisk poprzez utworzenie nowych lub połączenie przerwanych korytarzy ekologicznych. Zachowanie tej łączności powinno być zawsze rozpatrywane w trzech skalach przestrzennych: lokalnej (populacja gatunku), regionalnej (połączenia pomiędzy populacjami) oraz kontynentalnej (cały obszar występowania gatunku).

Poważnym zagrożeniem dla bioróżnorodności są inwazyjne gatunki obce, które uwolniły się z upraw i hodowli, zostały przypadkowo zawleczone lub celowo wprowadzone do środowiska. Charakteryzuje je szybki wzrost oraz tempo rozmnażania. Dzięki tym cechom wygrywają konkurencyjną walkę o zasoby siedliska i w konsekwencji zajmują nisze rodzimych gatunków, ostatecznie je eliminując i przekształcając siedliska naturalne.

Brak świadomości zagrożeń ze strony gatunków inwazyjnych skutkuje tym, że znudzeni posiadacze egzotycznych zwierząt lub powodowani dobrymi chęciami miłośnicy przyrody, wypuszczają do środowiska obce gatunki inwazyjne, np. żółwia czerwonolicego czy raka sygnałowego. Problemem są nie tylko zwierzęta. Należy znać najbardziej niebezpiecznych przedstawicieli obcych gatunków roślin i nie wprowadzać ich do naszych ogrodów. Z publikacji wydanej przez Zaborski Park Krajobrazowy „Zamień nawłocie na malwy przy płocie”(dofinasowane przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku), można się dowiedzieć, które gatunki są zagrożeniem dla rodzimej przyrody oraz jakimi roślinami należy je zastąpić z pożytkiem dla środowiska naturalnego.

Spadek różnorodności biologicznej następuje również w wyniku nadmiernej eksploatacji zasobów organizmów, np. w wyniku przełowienia lub polowań.

Zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza również mają wpływ na organizmy żywe. Reakcja na wszelkie przeobrażenia w środowisku jest różna, zależnie od gatunku. Począwszy od zmiany tempa wzrostu, reprodukcji, kończąc na wymieraniu tych najbardziej wrażliwych. Tu także można podjąć działania mające na celu zachowanie bioróżnorodności.

Co TY możesz zrobić dla ochrony bioróżnorodności:

– Ogranicz konsumpcję. Kupuj produkty w takiej ilości, jaką jesteś w stanie wykorzystać

– Wybieraj produkty lokalne i takie, których produkcja nie wywiera negatywnego wpływu na bioróżnorodność (np. unikaj oleju palmowego)

– Nie przywoź z wakacji pamiątek wykonanych z roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem (listę 34 tys. gatunków znajdziesz na stronie konwencji waszyngtońskiej – CITES)

– Zrezygnuj z równo przystrzyżonego trawnika, na rzecz różnokolorowej łąki

– Uprawiaj rodzime gatunki roślin – zwłaszcza te przyjazne owadom, ptakom, drobnym ssakom

– Dbaj o stare drzewa i aleje oraz nasadzaj nowe

– Jeśli dokarmiasz ptaki, rób to odpowiedzialnie. Nie karm ich chlebem!

– Nie wprowadzaj do środowiska gatunków obcych

– Wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek zastanów się, czy Twoja obecność nie szkodzi otaczającej Cię przyrodzie

– Poznaj gatunki obce inwazyjne, które zagrażają przyrodzie i nie wprowadzaj ich do uprawy. Pomóc w tym może publikacja „Zamień nawłocie na malwy przy płocie”

– Rezygnuj z plastiku na rzecz produktów wielokrotnego użytku

– Segreguj odpady

– Oszczędzaj wodę i energię elektryczną

– Zbieraj deszczówkę, którą możesz wykorzystać np. do nawadniania ogrodu

– Podziel się powyższymi wskazówkami z innymi